Rola zabawy w rozwoju dziecka

W działalności dziecka w wieku przedszkolnym wyodrębnić można następujące formy działalności: zabawa, praca, nauka.

ZABAWA jest podstawową formą działalności dziecka w wieku przedszkolnym.  Występują w niej również i te elementy działalności, które w późniejszym wieku nabiorą charakteru nauki i pracy. Pod koniec okresu przedszkolnego zaczynają one stopniowo się wyodrębniać w oddzielne formy działalności.  W miarę dojrzewania dziecka i zdobywania nowych doświadczeń obserwujemy następujące zmiany: różnicują się formy zabawy,  wydłuża się czas trwania zabawy jednego rodzaju, wzrasta częstość zabaw (zespołowych), zwiększa się skład grupy bawiących się dzieci, zmienia się rodzaj preferowanych zabaw.

Rodzaje zabaw: zabawy manipulacyjne i konstrukcyjne, zabawy teatralne zabawy tematyczne, zabawy dydaktyczne, zabawy ruchowe i muzyczne,zabawy twórcze, zabawy swobodne, zabawy organizowane, zabawy w role, zabawy badawcze. Bez względu na rodzaj zabawy, ta specyficzna dla dziecka w wieku przedszkolnym działalność ma bardzo duży wpływ na rozwój i kształtowanie umiejętności oraz wiedzy przedszkolaków

Zabawa kształtuje u dziecka:
-spostrzegawczość oraz wyobraźnię przestrzenną
-pamięć i myślenie
-umiejętność skupienia uwagi
-koordynację ruchową
-mowę
-współzawodnictwo oraz rywalizację
-umiejętność przegrywania
-usamodzielnienie się dziecka
-wczuwanie się w role innych osób
-wytrwałość, cierpliwość
-współdziałanie i uspołecznienie
-sprawność ruchową
-sprawność praksyjną (ruchy narzędziowe).

Wymienione rodzaje zabaw przenikają się wzajemnie, splatając i wzbogacając działalność dziecka. W okresie przedszkolnym ogromne znaczenie dla rozwoju zabaw mają skłonności naśladowcze dziecka. Za pomocą zabawek lub przedmiotów zastępczych dziecko naśladuje czynności dorosłych, starszego rodzeństwa, kolegów, stopniowo tworząc z prostych elementów zabawę o coraz bardziej złożonej strukturze tak, że w każdej z nich możemy odnaleźć zarówno odbicie wzorów zaczerpniętych z otoczenia, jak i cechy twórczości zupełnie indywidualnej i niepowtarzalnej. Otaczająca dziecko rzeczywistość jest jedynie inspiracją, zachętą i bodźcem pobudzającym jego własną aktywność.


Zabawy dziecka dostarczają nauczycielom i rodzicom informacji na temat jego umiejętności i możliwości ruchowych, o poziomie jego spostrzeżeń i myślenia. Poprzez zabawę dziecko:
– uczy się,
– zdobywa doświadczenie i wiadomości,
– kształci cechy charakteru i woli, odczuwa przyjemność i zadowolenie z wykonywania zadań.

Według niektórych psychologów zabawa ma charakter terapeutyczny, ponieważ:
– w zabawach tematycznych następuje swego rodzaju rozładowanie nieprzyjaznych stosunków pomiędzy starszym a młodszym rodzeństwem, pomiędzy dorosłymi a dziećmi;
– w zabawie dziecko uwalnia się od napięć, jakie wywołują w nim ograniczenia wprowadzane przez otoczenie;
– w zabawie dziecko pozbywa się lęków;
– w zabawach dzieci zaspokajają swoje potrzeby i życzenia, których inaczej zaspokoić nie mogą, przez co zmniejsza się u nich stan napięcia frustracyjnego, osłabiają się, wyładowują konflikty emocjonalne dziecka

Poprzez zabawę można poznać nie tylko zakres wiadomości dziecka o świecie, otoczeniu i stosunkach, jakie w nim panują, ale także i wzajemne stosunki między dzieckiem i dorosłymi, postawy rodziców i innych dzieci do niego.

PRACA dziecka przedszkolnego to: czynności samoobsługowe, prace użyteczne stosowane w pracy dydaktyczno – wychowawczej, służące realizacji wszystkich zadań programowych, przyczyniające się do wyrabiania dojrzałości szkolnej.

Praca wyrabia u dzieci:  
– samodzielność,
– umiejętność współpracy i współdziałania w zespole,
– satysfakcję „już potrafię i umiem”,
– uspołecznienie.

Realizacja każdego, nawet najprostszego zadania wymaga od dziecka rozwiązywania różnych problemów związanych z organizacją pracy, wyborem materiału i narzędzi, ustaleniem kolejnych czynności i niejednokrotnie drobnych, precyzyjnych zabiegów, dzięki którym podejmowana praca zyskuje na estetyce i przydatności. Prace użyteczne mogą stać się praktyczną szkołą dobrej roboty.

Można je podzielić na:
– prace codzienne, wynikające z trybu życia zbiorowego, do których zaliczamy wszelkie czynności porządkowe, jak sprzątanie i utrzymywanie w czystości zabawek, przyborów, materiałów służących do prac i zabaw, przygotowanie pomocy do zajęć, prace hodowlane w kąciku przyrody itp.
– prace okolicznościowe, podejmowane doraźnie, zależne od potrzeb i możliwości, jakie stwarza lokalne środowisko.
Prace użyteczne wymagają kierunku i opieki osoby dorosłej, rodzica, nauczycielki, a często ich osobistego udziału w wykonywaniu trudniejszych czynności.
 

Bardzo istotną sprawą jest jednak właściwe wyważenie proporcji udziału rodzica, nauczyciela i dzieci, aby nie stwarzać fikcyjnych efektów, w których rzeczywistą zasługę ma jedynie rodzic, czy nauczyciel.
Szczególnym rodzajem pracy są dyżury pełnione przez pojedyncze dzieci w ciągu tygodnia, mające charakter pracy ciągłej, za którą dziecko odpowiada osobiście.
Pamiętajmy o tym, że z Mamą można ścierać kurze, z Tatą iść i wynieść  śmieci, pomagać Rodzicom zrobić pierogi na obiad, można wspólnie zrobić surówkę lub pozamiatać pokój, a nawet sprzątnąć łazienkę. Z małego pracowitego dziecka wyrośnie za kilka lat pracowity dorosły.

NAUKA dziecka przedszkolnego prowadzona jest podczas zajęć organizowanych, planowanych w sali, najbliższym otoczeniu poprzez różnorodne formy i metody z wykorzystaniem różnorodnych środków dydaktycznych, przyborów i przyrządów. Zajęcia dydaktyczne są formą, w której przewiduje się bardzo zróżnicowane rodzaje działalności dzieci, np. rozwija się sprawność ruchową i muzyczną, kształtuje spostrzegawczość, ćwiczy komunikatywną mowę, wyobraźnię twórczą, ekspresję słowno – ruchową, kreatywność dzieci, umiejętności narzędziowe.

Specyficznym rodzajem zajęć są uroczystości, spacery i wycieczki oraz kontakty okolicznościowe.
 

Pamiętajmy  ”Czego Jaś się nie nauczył, Jan nie będzie umiał”

Literatura:
S. Gerstmann, „Psychologia”
W. Okoń, „Słownik Pedagogiczny”
M. Żebrowska (red.), „ Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”

GRAŻYNA DOBOSZ