Rotacyzm, inaczej reranie, to często występująca wada wymowy, zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Polega na nieprawidłowej realizacji głoski R. Może być ona opuszczana w mowie, zamieniana na l , j lub zniekształcona. Reranie może znacznie utrudniać kontakty językowe z otoczeniem i sprzyjać niepowodzeniom szkolnym uczniów. Warto wiedzieć zatem, jak zapobiegać rotacyzmowi i skorygować go, zanim nieprawidłowy wzorzec wymowy utrwali się.
Głoska R – jest dźwięczna, , przedniojęzykowo-dziąsłowa, ustna, twarda – powstaje w efekcie wibracji przedniej części języka. Jest głoską trudną – by została prawidłowo wymówiona, język musi być nie tylko bardzo sprawny ( dziecko musi opanować m.in. ruchy pionowe), ale też właściwie ułożony: jego koniuszek powinien wibrować, delikatnie uderzając o tzw. wałek dziąsłowy, czyli miejsce znajdujące się za górnymi siekaczami. Wargi są wtedy lekko rozchylone, żuchwa obniżona, a więzadła głosowe drgają, wydając charakterystyczny dźwięk. Ponieważ nie jest to proste, w wymowie dziecka pojawia się z reguły jako ostatnia, w 5-6 roku życia.
Przyczyny rotacyzmu.
1. Nieprawidłowości w budowie anatomicznej języka, takie jak za krótkie wędzidełko, język za duży albo odwrotnie – krótki, ale za to zbyt gruby, czy też mniejsza ruchomość koniuszka języka lub słabsza sprawność mięśni języka, przez co dziecko nie jest w stanie ustawić go w odpowiedniej pozycji.
2.Nieprawidłowości w budowie podniebienia twardego, miękkiego- rozszczep
3.Wady zgryzu -często spowodowane przez zbyt długie używanie smoczków, ssanie palca, obgryzanie paznokci
4.Przetrwałe połykanie niemowlęce, może przyczynić się do braku pionizacji języka.
5. Naśladowanie wzorów z otoczenia -zdarza się ,że dziecko przyswaja sobie sposób w jaki wymawiają głoskę R najbliższe osoby.
Rodzaje rotacyzmu.
1. Mogirotacyzm – mówimy o nim, gdy głoska R nie istnieje w systemie
fonetycznym dziecka i dlatego jest pomijana w wyrazach – np. zamiast ryba
dziecko mówi yba, .
2. Rotacyzm właściwy – mamy z nim do czynienia wówczas, gdy głoska R
wymawiana jest nieprawidłowo, do czego dochodzi na skutek zmiany miejsca
artykulacji. Powstaje wówczas dźwięk nie występujący w prawidłowym systemie
fonetycznym. Wyróżniamy tu następujące rodzaje rerania:
- wargowe – w drgania wchodzą wargi przy dolnych lub górnych siekaczach
- języczkowe – drgania przenoszone zostają na języczek umiejscowiony na końcu podniebienia miękkiego
- podniebienne – drgania powstają, gdy tylna część języka zbliża się do podniebienia miękkiego
- międzyzębowe – gdy w trakcie drgań czubek języka wsuwa się między zęby
- krtaniowe – gdy głoska r dobywa się z głębi krtani
- gardłowe (tzw. wymowa francuska) – gdy drgania tworzą się między nasadą języka, a tylną ścianą gardła
- policzkowe – w trakcie wymawiania słowa powietrze przepływa w stronę policzków, co wprawia je w drgania
- nosowe – wywołane niedomknięciem przejścia do jamy nosowej
- boczne – gdy w trakcie wypowiadania słowa powietrze przedostaje się między górnymi dziąsłami, a boczną krawędzią języka.
3. Pararotacyzm (rotacyzm rozwojowy) – gdy dziecko zastępuje głoskę R innymi, np. l, ł, j.
Korekcja rotacyzmu
Rotacyzm u dziecka trzeba korygować, gdyż nieprawidłowy wzorzec wymowy może się utrwalić, sprawiając w przyszłości problemy. Sporo zależy od przyczyny, w której ustaleniu pomoże wizyta u logopedy.
Do specjalisty można zgłosić się już z 3-4 letnim dzieckiem – wtedy logopeda ustali, czy mamy do czynienia z rotacyzmem rozwojowym, który minie w sposób naturalny, czy też problem leży np. po stronie nieprawidłowej budowy anatomicznej i konieczna będzie pogłębiona diagnoza.
Taka wizyta jest natomiast konieczna zawsze, gdy dziecko ma już sześć lat i nadal nie wymawia głoski R lub wymawia ją nieprawidłowo.
Etapy korygowania wady:
1.Etap przygotowawczy -ćwiczenia języka ( jama ustna powinna być otwarta ):
– unoszenie przez dziecko języka do podniebienia i opuszczanie na dno jamy ustnej
– dziecko liże językiem podniebienie
– szybko dotyka i odrywa czubek języka od różnych miejsc na podniebieniu
– kręci językiem na dnie jamy ustnej
– dotyka czubkiem języka dolnych i górnych zębów
– podwija przód języka za dolnymi zębami i wywija za górnymi zębami
– unosi szeroki język do górnego wałka dziąsłowego
– zlizuje krem z górnych dziąseł
– naśladuje ssanie cukierka
– dziecko kląska jak konik
– unosi język do górnego wałka dziąsłowego i wypowiada ttt wolno a następnie szybko
– unosi język do górnego wałka dziąsłowego i wypowiada ddd wolno a następnie szybko
– unosi język do górnego wałka dziąsłowego i wypowiada td oraz tdn
– wypycha językiem policzki
– mlaska językiem.
2.Etap wywoływania głoski R .
– Dziecko otwiera usta ,dotyka czubkiem języka do wałka dziąsłowego za górnymi zębami, wypowiada szybko td, td, td. Czubek języka dwukrotnie wznoszony jest do góry, dzięki czemu powstaje drgnięcie tr. -Dziecko wymawia dziąsłowe ddddd, osoba ćwicząca z dzieckiem potrąca od spodu język szpatułką , powstaje dr,dr. -W wyrazach, , w których występuje R po spółgłoskach, dziecko w miejsce głoski R wypowiada podwójne dziąsłowe dd np.: droga jak ddoga, dres jak ddes, trawa jak tdawa.
3.Etap utrwalania głoski R.
Po spółgłoskach d,t ( obrazki, wyrazy w załącznikach).
Po spółgłoskach b, p ( obrazki w załącznikach).
Po innych spółgłoskach ( obrazki w załącznikach).
W nagłosie, śródgłosie ,na końcu wyrazu.
W zdaniach.
Opracowała logopeda: Irena Pacześna